Co mówi nauka: zmęczenie
Zmęczenie to jedno z najczęstszych doświadczeń współczesnego człowieka. Czujemy je po pracy, po treningu, po spotkaniach z ludźmi, a czasem nawet wtedy, gdy… nic szczególnego nie robiliśmy. Przez lata naukowcy traktowali zmęczenie głównie jako efekt „zużycia energii” – coś w rodzaju wyczerpania baterii. Ale dziś wiemy, że to zjawisko jest dużo bardziej złożone. I nie chodzi tylko o ciało.
Mózg jako system przewidywania
W ostatnich latach badacze zaczęli patrzeć na zmęczenie z nowej perspektywy. Według aktualnych modeli nasz mózg działa jak system przewidywania: cały czas porównuje to, czego się spodziewa po stanie ciała, z tym, co rzeczywiście się dzieje.
Jeśli przewidywania i rzeczywistość się pokrywają – wszystko działa sprawnie.
Jeśli pojawia się rozbieżność (tzw. błąd predykcji) – mózg musi ją skorygować.
Problem w tym, że kiedy takich błędów jest dużo i pojawiają się długo, system zaczyna tracić pewność, że potrafi utrzymać kontrolę nad ciałem. I właśnie to odczucie utraty kontroli mózg sygnalizuje nam jako… zmęczenie.
Zmęczenie a spadek wydajności to nie to samo
Warto odróżnić dwa pojęcia:
Fatigue – czyli subiektywne uczucie zmęczenia, które odczuwamy.
Fatigability – czyli mierzalny spadek naszej wydajności.
Możemy być bardzo zmęczeni i nadal działać skutecznie – po prostu robimy to większym kosztem. Możemy też czuć się w porządku, ale obiektywnie działać gorzej. To ważne, bo pokazuje, że zmęczenie to nie tylko sygnał „kończy mi się energia”, ale też informacja z mózgu: „ta sytuacja staje się coraz trudniejsza do kontrolowania.”
Co wpływa na pojawienie się zmęczenia?
Z badań wynika, że zmęczenie pojawia się szczególnie wtedy, gdy spełnione są dwa warunki:
Wysokie wymagania wobec organizmu – np. intensywny wysiłek fizyczny, duże obciążenie poznawcze.
Utrata poczucia kontroli – czyli przekonania, że możemy utrzymać dany stan. Psychologowie nazywają to self-efficacy.
Im większe zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu (np. spadek energii, stres metaboliczny), tym większy spadek self-efficacy i tym silniejsze odczucie zmęczenia.
Dlaczego zmęczenie nie znika od razu
Wiele osób dziwi się, że zmęczenie utrzymuje się nawet po odpoczynku. Badania pokazują, że to normalne. Nasz układ nerwowy potrzebuje czasu, by odbudować zaufanie do swoich prognoz i „przekonać się”, że znowu ma kontrolę.
Dodatkowo różne układy (nerwowy, hormonalny, metaboliczny) regenerują się w różnym tempie – dlatego możemy czuć się wyczerpani długo po tym, jak ciało fizycznie doszło do siebie.
Zmęczenie a znudzenie
Jednym z ciekawszych wniosków z badań jest rozróżnienie między zmęczeniem a znudzeniem. Choć oba stany mogą wyglądać podobnie – brak energii, motywacji i skupienia – ich źródła są zupełnie inne:
Zmęczenie pojawia się, gdy wymagań jest zbyt wiele i system traci pewność, że sobie poradzi.
Znudzenie wynika z niedostymulowania – zbyt małej liczby bodźców lub wyzwań.
To ważne, bo każdy z tych stanów wymaga innej reakcji. Na zmęczenie pomoże ograniczenie bodźców i regeneracja. Na znudzenie – zwiększenie stymulacji i nowe wyzwania.
Źródło:
https://link.springer.com/article/10.3758/s13415-021-00958-x?utm
